Ekspresje uniwesalne#2 Gniew

"Gniew zry­wa ze snu i groźbą na oślep wywija" 

Gniew jest intensywną emocją, której rozwój ma chyba najgwałtowniejszy przebieg i najtragiczniejsze skutki. Od poddenerwowania, gniewu, złości, niedaleko jest do agresji - słownej lub cielesnej.

Natura wyposażyła człowieka w system swoistej autoochrony - gdy zostaniemy pobudzeni przez konkretny czynnik - może to być korek na drodze, obraźliwa uwaga, atak na bliską nam osobę, wypowiedź polityka - aktywują się mechanizmy, które nazwałbym fizjologiczną reakcją zaczepno-obronną. Do krwioobiegu trafia noradrenalina, zwiększa się poziom kortyzolu (tzw. "hormonu stresu"). Przepływ krwi zmienia się, jej ilość rośnie w okolicach najważniejszych narządów (serce, mózg) i mięśniach, odpowiedzialnych za wyprowadzenie ataku i zbudowanie obrony (np. uda, mięśnie piersiowe, ramiona). Wzmożony przepływ krwi do np. rąk, pozwala skuteczniej wymierzyć cios wrogowi czy dłużej utrzymać broń - chwilowo zwiększa się bowiem siła i wytrzymałość mięśni. Wzrasta ciśnienie tętnicze i tempo pracy serca. Gniew powoduje także zwężenie źrenic - (a nie, jak podaje Wikipedia, ich rozszerzenie).

Co ciekawe, od wieków ludzie wykorzystywali komunikaty, wysyłane za pomocą źrenic - ich zwężenie wiąże się zazwyczaj z postawami negatywnymi, rozszerzanie zaś z postawami pozytywnymi. A jak zachowają się źrenice kłamcy? Przeczytacie o tym już wkrótce w kolejnym odcinku cyklu "Rozpoznawanie kłamstwa".

 

Cały ten zestaw fizjologicznych reakcji ma jeden zasadniczy cel -  atak, którego zadaniem jest zatrzymanie skierowanej negatywnie akcji zaczepnej. Niestety, ewolucja nie wykształciła jeszcze odpowiednich modyfikacji - i tak awaria komputera może wywołać istny "szał bitewny".
Gniew wiąże się ze stresem, a jego przedłużone występowanie ma wyjątkowo szkodliwy wpływ na funkcjonowanie ludzkiego organizmu. Z drugiej strony, gniew pełni także rolę swoistego "zaworu bezpieczeństwa" - tłumienie emocji zamiast szczerego ich wyrażania może doprowadzić do poważnych zaburzeń i chorób.

Wiele znaczeń

Ekspresja gniewu jest o tyle charakterystyczna, że jej realną obecność można stwierdzić jedynie w wypadku pełnej aktywności we wszystkich trzech sferach twarzy (czoło i brwi, oczy i powieki, dolna cześć twarzy). Na przykład występowanie układu "gniewnych brwi", przy neutralnej reszcie twarzy, może oznaczać:

• ukrywaną złość
• delikatne poddenerwowanie
• poważny nastrój
• koncentrację, skupienie

Niejednoznaczność można redukować poprzez obserwację tonu głosu, postawy ciała (napięcie), ruchów rąk (np. zaciśnięte pięści) i komunikatów werbalnych.

 

Poniżej analiza pełnej ekspresji gniewu: 

(kliknij, by powiększyć)

Czoło i brwi
1. Wewnętrzne kąciki brwi opuszczone i ściągnięte ku sobie; układ zazwyczaj występuje w dwóch wariantach:
a) brew silnie ściągnięta i opuszczona
b) lub płaska i obniżona
2. Między brwiami pojawiają się pionowe bruzdy

Oczy

3. Dolna powieka napięta, czasem podniesiona, górna powieka napięta, może być też zepchnięta w dół w wyniku opuszczenia brwi
4. Oczy o twardym spojrzeniu, czasem nieco wyłupiaste

Dolna część twarzy

5. Wargi (dwa warianty)
a) zaciśnięte - ściśnięte razem, kąciki ust w poziomie lub opuszczone (występuje przy fizycznym ataku lub próbie kontroli agresji werbalnej)
b) otwarte - wyraźnie zauważalne napięcie, prostokątny kształt (występuje podczas agresji werbalnej)

Adam Hofman - duma i uprzedzenie

Smutek?

W poście dotyczącym pełnej ekspresji smutku pisałem: Dla smutku charakterystyczne jest obniżenie kącików ust, a nawet ułożenie ich w "podkówkę". Co więcej, wspominałem też, że zbyt częste eksponowanie ekspresji smutku jest skorelowane z wysokim prawdopodobieństwem  występowania depresji. Czy zatem Adam Hofman, którego twarz nad wyraz często zdobi  wyraźna "podkówka",  powinien poszukać pomocy psychologa? 

Otóż nie - a przynajmniej nie w kontekście depresji. Elementy pełnych ekspresji uniwersalnych nie świadczą bowiem niezbicie o ich rzeczywistym występowaniu - w naszym wypadku "podkówka" bynajmniej nie oznacza smutku. 

Duma!

Wypchnięta dolna warga, wyginająca usta w łukowaty kształt niesie jasny przekaz - to duma. Niektórzy badacze dodają jeszcze inne emocje: poczucie wyższości, pychę, determinację. Jeśli do warg dołączymy charakterystyczny układ brwi - nieco ściągnięte do siebie i ku dołowi - będziemy mieli element gniewu. Stanowi on symptom uporu, determinacji, pewności siebie, skupienia. 

Nici zatem z wizji smutnego Hofmana. Może gdyby na twarzy rzecznika PiS częściej pojawiała się smutna minka, negatywny wizerunek jego osoby uległby zmianie. Generują go nie tylko przez ostre wypowiedzi Adama Hofmana, ale również (przede wszystkim?) odpychająca, arogancka i agresywna mowy ciała; w szczególności zaś nazbyt wyniosły wyraz twarzy.

Duma i uprzedzenie

 

W rankingu posłów, opublikowanym niedawno przez tygodnik "Polityka", Adam Hofman zajął niechlubne pierwsze miejsce w kategorii najgorszych parlamentarzystów. Jego opis idealnie współgra z odczuciami i wrażeniami, wyniesionymi z obserwacji zachowań niewerbalnych: 

Arogancki, zarozumiały, nie mający żadnego dorobku parlamentarnego, nie traktujący poważnie nawet swojej funkcji rzecznika". Dodatkowo zarzuca się mu, że przeświadczony o wysokiej wartości tego co mówi, często mówi "byle co". Jedna z opinii o Adamie Hofmanie: "pycha idzie przed upadkiem".

Ekspresje uniwersalne#1 Smutek

Autor: Ed Sparke

Smutek jest zazwyczaj odczuciem długotrwałym. Ekspresja z nim związana może trwać nawet przez wiele godzin, a więc znacznie dłużej niż np. zaskoczenie czy gniew. Jeśli jej obecność u jakiejś osoby jest niemal stała, zachodzi duże prawdopodobieństwo występowania stanów depresyjnych. Smutek jest też pasywny - nie wiąże się z działaniem, jak gniew lub radość. Osoba smutna ogranicza swoją aktywność, można zauważyć spowolnienie ruchów, w skrajnych przypadkach - apatię i otępienie.

Mikroekspresja smutku pojawia się zazwyczaj w pełnej formie, jednak jak wspominałem, zazwyczaj trudno ją wychwycić. Dużo łatwiej i częściej można dostrzec szczątkowe elementy pełnej ekspresji. Charakterystyczne jest np. obniżenie kącików ust, a nawet ułożenie ich w "podkówkę" - częste w przypadku dzieci. Podobnie ruch brwi - uniesienie i zbliżenie do siebie wewnętrznych części brwi występuje podczas ekspresji smutku. Jednak należy zachować ostrożność - pojedyncze elementy występują również w innych emocjach - opisany układ brwi np. we współczuciu, a "podkówka" przy dumie, poczuciu wyższości. Jednak pełnowymiarowa ekspresja smutku należy do ekspresji uniwersalnych.
 

W nasilonej emocji, może dojść do płaczu - poprzedzonego "wilgotniejącymi" oczyma, stopniowym napływaniu łez, prowadzącym do swobodnego ich przepływu. Górna powieka opada nieco, przysłaniając górną część tęczówki. 

Poniżej analiza pełnej ekspresji smutku:

Podstawa (łatwe do zaobserwowania)

Dolna część twarzy:
     1. kąciki ust opuszczone lub drżenie dolnej wargi 

Oczy, powieki
     2. pusty, nieskupiony wzrok "zapatrzony w dal", opadająca górna powieka

Brwi, czoło
     3. wewnętrzne krańce brwi uniesione (tylko krańce, nie całe brwi jak np. w zaskoczeniu), często 
         zbliżone do siebie

Szczegóły (trudniejsze do zaobserwowania)

Oczy, powieki 
     4. fałdy skóry pod brwiami formują kształt trójkąta ze szczytem nieco ponad wewnętrznymi 
         kącikami oczu 
     5. górna powieka uniesiona przy wewnętrznym kąciku oka

Synowie pogardy

źródło: gazeta.pl

Do 25 roku życia zabił 100 osób. Wszystkich jego ofiar nie udało się odnaleźć, a mogło być ich ponad dwieście. Czasem zabijał szybko - strzałem z pistoletu, uderzeniem pałki, podkładając bomby. Często jednak rozsmakowywał się w cierpieniu, zadając śmierć powoli i z niemałą satysfakcją. Nie stronił od używania trucizn - szczególnie upodobał sobie cyjanek potasu, którego efekty są podobne do "zwykłego" zawału serca. Topił ludzi w zastygającym betonie, torturował, zostawiał na pożarcie szczurom. Jednocześnie sąsiedzi znali go jako sympatycznego ojca rodziny, inteligentnego człowieka o radosnym usposobieniu.

Historia Richarda Kuklinskiego budzi szok i przerażenie - szaleńcy jego pokroju są w oczach społeczeństwa ucieleśnieniem niebezpieczeństwa, którego nie można rozpoznać. Takiego lęku nie budzą agresywni recydywiści, członkowie lokalnych gangów czy nawet gwałciciele. Przestępcy tego typu są zazwyczaj przewidywalni, można znacząco zmniejszyć prawdopodobieństwo zagrożenia z ich strony, postępując ostrożnie i z rozwagą. Psychopaci i socjopaci to jednak zupełnie odmienna historia - mogą prowadzić całkowicie normalne życie, być wzorowymi członkami lokalnej społeczności, idealnymi mężami czy matkami, a jednocześnie rozkoszować się aktami przemocy, morderstwami, czerpiąc przyjemność z cierpienia innych. 

Pogarda

O rozpoznawaniu psychopatów pisałem w tym artykule - dziś chcę zwrócić Waszą szczególną uwagę na ekspresję pogardy; jej zwiększone natężenie wydaje się być niemal reprezentatywne dla osób z zaburzeniami psychopatycznymi.

Pogarda jest ulotną i chwilową ekspresją - nie można zaobserwować jej w sferze czoła, brwi czy oczu. Objawia się w asymetrycznym wykrzywieniu zaciśniętych ust, wskutek czego policzki z jednej strony są wyraźnie uniesione, zarysowują się także bruzdy nosowo-wargowe (zazwyczaj jednostronnie). Spójrzcie na zdjęcia znanych psychopatów, zwracając szczególną uwagę na usta:

Od lewej:

• Jefrey Domner - seryjny morderca i gwałciciel; torturował, zgwałcił i siedemnastu mężczyzn i chłopców; dopuszczał się nekrofilii i kanibalizmu
• Josef Fritzl - przez 24 lata więził i gwałcił swoją córkę, jest ojcem własnych wnuków, zabił swego syna
• Steven Hayes- zamordował 17 kobiet , cześć z nich zgwałcił, a ich buty zostawił sobie na pamiątkę jako „trofea"

Przyczyna nadmiernego natężenia pogardy jest prosta - psychopatia związana jest z deficytem lęku i zjawiskiem który można nazwać "brakiem sumienia". Zatem osoby z tego typu zaburzeniami nie będą odczuwać smutku, strachu, poczucia winy; jasne jest więc, że nie zaobserwujemy ekspresji z nimi związanych. Najczęściej zastępuje je pogarda - związana również z silnie rozwiniętym poczuciem wyższości, nierzadkim przekonaniem o "nieśmiertelności" i władzy nad innymi ludźmi. 

Dzieciństwo

Skłonności socjopatyczne i psychopatyczne są zazwyczaj wzmacniane oddziaływania środowiska - w pierwszej kolejności rodziny, następnie szkoły, ulicy, znajomych. W artykule, poświęconym Kuklinskiemu, czytamy:

"Jego ojciec, Stanley, był pochodzącym z Polski robotnikiem, który nadużywał alkoholu i codziennie bił żonę oraz czwórkę dzieci. Matka, pomimo dewocyjnej religijności, równie często sięgała po kij albo pas.
Dzieci dorastały w strachu, w domu całkowicie pozbawionym miłości. Kiedy Richard miał pięć lat, jego ojciec w napadzie szału zabił najstarszego syna. Matka zatuszowała sprawę, mówiąc policji, że dziecko nieszczęśliwie spadło ze schodów. Kuklinskiego wychowywała więc ulica, gdzie szybko nauczył się, że najlepszym sposobem rozwiązywania zatargów z rówieśnikami jest agresja."

Zachęcam Was do lektury całego artykułu o Richardzie Kuklińskim - znajdziecie go pod tym adresem. 

Polecam też artykuł mojego autorstwa na stronie neurolution.pl - opisałem w nim metody rozpoznawania psychopatów, bazujące na analizie komunikacji niewerbalnej.

Ekspresje mimiczne#3 Nadinterpretacje i style ekspresji

Autor: Tim Bouwer

Nie każdy może analizować twarz...

• "Mięsiste, sztywne i duże uszy świadczą o powadze i dobrobycie, a włosy w uchu zdradzają brak umiejętności oszczędzania"
• "Czoło (...)duże, małe, a może wypukłe (...) będzie informowało nas o bogatej wyobraźni właściciela. Czy to jest osoba z charakterem – o dużym nosie, a może z dziecięcymi zachowaniami – malutki nosek w dużej twarzy?"
• "Trzy poziome zmarszczki pod oczami stanowią zapowiedź nieszczęśliwego małżeństwa, zakończonego rozwodem lub śmiercią współmałżonka"

Oto przykłady, jak NIE analizować twarzy. Zaczerpnąłem je książki "Face reading" Timothy'ego T. Mara i cudownie śmiesznej pozycji "Tajniki osobowości wpisane w twarze i dłonie". Dzięki takim wnioskom, zazwyczaj całkowicie wyssanym z palca, czytanie twarzy traktowane jest jak podły gatunek wróżbiarstwa lub zajęcie podstarzałych panien. Jednak w twarzy kryją się tajemnice, odkrywane i opisywane w sposób naukowy, dokładny i eksperymentalnie potwierdzony.

Ekspresje mimiczne#2 Mikroekspresje

Autor: John Suler

Mikroekspresje, czyli niezły biznes

Przykładem nieuctwa i chęci łatwej promocji oraz pakowania nauki w kolorowe pudełka banałów, jest temat mikroekspresji.

Mikroekspresja to trwająca wyjątkowo krótko (1/25 to 1/15 sekundy) mimowolna ekspresja mimiczna, odzwierciedlająca rzeczywiście przeżywane stany emocjonalne.

Mimo, że mikroekspresje są wynikiem genetycznej ewolucji – były niezbędne w procesie kształtowania komunikacji – w czasach współczesnych są silnie tłumione są przez procesy represyjne. Zazwyczaj bowiem nasza twarz więcej skrywa, niż ujawnia – aktywność mimiki związana jest z tłem kulturowym, obecnością innych ludzi, wzorcami zachowania, wreszcie na twarzy mieszają się różne emocje. I co prawda sposób wyrażania mikroekspresji uniwersalnych jest niezależny od kultury czy sytuacji, jednak na częstotliwość ich pojawiania się należy nałożyć ograniczenia tego typu.

W czasach prehistorycznych, przed erą komunikacji werbalnej, szczere mikroekspresje były potrzebne, ba - niezbędne do funkcjonowania społecznego i przetrwania. Obecnie, wyrażanie szczerych uczuć odnoszących się do wyglądu koleżanki lub smaku zupy teściowej jest wysoce niepożądane – i na poziomie podświadomym tłumione.

Notabene, Ekman i Friesen i Ellsworth w badaniach z 1982 roku (Methodological decisions [w:] P. Ekman (red.) Emotions in human face) na bazie szerokich obserwacji zachowań mimicznych stwierdzają, że mikroekspresje są zjawiskiem „bardzo rzadkim”.

Taki wniosek nie przeszkodził Ekmanowi w opracowaniu narzędzi „rozpoznawania mikroekspresji”, które przyniosły autorowi niemały zysk. Zatem – akceptuję istnienie mikroekspresji, ale do ich rozpoznawania podchodzę z dystansem. Dużo ważniejszy i bardziej realny wydaje mi się trening detekcji ekspresji, z uwzględnieniem tych cząstkowych i  mieszanych. Pojawiają się na twarzy zdecydowanie częściej, utrzymują nieco dłużej – (ok. ½, ¼ sekundy) i nie są owiane nimbem wiedzy tajemnej, sprzedawanej pod hasłem „na tym programie szkolą się agenci FBI”.

A już jutro zajmiemy się blendami (mieszankami) ekspresji i sześcioma stylami  mimicznej ekspresji emocjonalnej.

Ekspresje mimiczne#1 Ekspresje uniwersalne

Najbardziej interesującą powierzchnią w świecie jest twarz ludzka.

Georg Christoph Lichtenberg

Twarzy czy maska?

Twarz służy nam jako przewodnik po świecie społecznych relacji. Po twarzy poznajemy przyjaciół, rodzinę, odróżniając ich z łatwością od ludzi obcych. Nasza percepcja jest wyjątkowo wyczulona na rejestrowanie zmian mimicznych – niektórzy badacze twierdzą, że twarz stanowi najważniejsze po mowie źródło informacji w kontaktach międzyludzkich. Wyraz twarzy człowieka jest owocem cech genetycznych, zmian, związanych z wiekiem, skutków utrwalonych grymasów czy chwilowych ekspresji. Nie ma też wątpliwości, że ludzka twarz bierze aktywny udział w procesie komunikowania – dziś skupimy się na wycinku tej fascynującej dziedziny. Ekspresje uniwersalne, mikroekspresje czy blendy mimiczne – wiedza o nich przełoży się na konkretne umiejętności, a te pozwolą skuteczniej się komunikować, jak również rozpoznawać prawdziwe emocje, skrywane za maską twarzy.